Hat; çizgi, satır, yazı, padişah yazısı, emir, buyrultu anlamı taşıyan bir kavramdır. Arap yazısının güzel duyu unsurlara bağlı kalmış olarak güzel bir halde yazılmasına ise Hüsnü hat denir.
Hat sanatı Arap yazısından doğan, islam uygarlığında muhteşem bir mevki kazanan güzel yazı sanatıdır. Hat sanatını, kamış kalem ve is mürekkebinin iş birliği ile insan elinin vücuda getirmiş olduğu bir çizgi sanatıdır şeklinde de tanımlayabiliriz. Hüsn-i hat terimi batıda calligraphy (kaligrafi) kelimesi şeklinde karşılık bulmaktadır.
Kaligrafi sözcüğünü ansiklopediler “Güzel yazma, çoğu zaman güzel duyu kurallara bağlı kalmış olarak ölçülü yazma sanatı” şeklinde tanımlamaktadır.
Hat yazma eserlerde, mushaflarda, mimaride, kitabelerde, gömüt taşlarında,tahta ve metal işlerinde, kumaş, çini, tuğla ve dekorasyonlarda kullanılmıştır.
Şam, Bağdat, Kurtuba, Kahire, Konya, Semerkant, Tebriz benzer biçimde taht merkezlerinde hükmünü sürdüren devlet ve hanedanlar devrinde (Emevi, Abbasi, Fatımi, Eyyubi, Memlük, Selçuklu, Safevi) daima ilgi çekici bir sanat dalı olarak görülen hüsnü hat Osmanlı döneminde en üst seviyesine ulaşmış ‘ Türk Hat Sanatı’ adıyla anılarak bir hüvviyet kazanmıştır.
Osmanlı sultanlarından II. Beyazıd, IV. Murad, II. Mustafa, III. Ahmed, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid ve Sultan Reşad fiilen hat sanatı ile meşgul olmuşlardır. En meşhur Türk hattatlarının bazıları; Şeyh Hamdullah, Ahmed Karahisari, Hafız Osman, Mustafa Yükselti, Mahmut Celaleddin Efendi, Yesarizade Mustafa İzzet Efendi’dir.
HAT YAZI ÇEŞİTLERİ
*MA’KILİ,
*KUFİ,
*SÜLÜS,
*CELİ SÜLÜS,
*NESİH,
*REYHANİ,
*MUHAKKAK,
*TEVKİ,
*RİKAA,
*RİK’A,
*TA’LİK,
*DİVANİ,
*CELİ DİVANİ,
*SİYAKAT dir.
HAT SANATI İLE İLGİLİ DEYİM VE TERİMLER
AHAR: Hat, tezhip ve minyatür sanatlarında kullanılan kağıt üstüne sürülen koruyucu tabakadır. Aharsız kağıt mürekkebi kolayca emer ve dağıtabilir.
İSTİF: Harf ve kelimelerin bir kural içinde, üst üste fakat metnin okunmasını zorlaştırmayacak şekilde yerleştirilmesi anlama gelir.
KITA: Hat sanatında belirli ölçülerdeki dikdörtgen kağıtlara sülüs-nesih, muhakkak-reyhani, nestalik, tevki hatlarıyla yazılmış yazılar bu isimle anılır.
MEŞK: Bir hocanın talebesine hat öğrenimi sürecinde öğrenmesi için verdiği ders ve örnekler diye tanımlanabileceği benzer biçimde meşk etmek tabirini öğrenmek ve öğretmek için meydana getirilen ders ve alıştırmalar şeklinde de açıklayabiliriz.
MURAKKA: Güzel yazı örneklerinin bir araya getirilmesiyle hazırlanan albümdür.
MÜSENNA: Düz istifli yada girift, çift ve karşılıklı şekilde yazılmış yazı, aynalı yazı anlama gelir. Müsenna bir hat cinsel olmayıp bir yazı biçimidir ve her çeşit hat ile şekillendirilebilir.
ŞEŞKALEM: Farsça ”Altı çeşit yazı” manasına gelen bu tabir ile sülüs, nesih, muhakkak, reyhani, tevekki, rikaa yazı çeşitleri kast edilmektedir.
İCAZET-İCAZETNAME: Hat öğrenenlere hocaları tarafınca verilen izin, şahadetname, diplomadır.
KARALAMA: Hattatların yazı yazmaya başlamadan ilkin, ellerini alıştırmak yada boş kaldıkları vakit ellerinin hassasiyetini kaybetmemek için kağıtların üstüne bazı kelime ve harfleri yazmalarına denir.
KETEBE: Hat sanatında, eserlerin altında bulunan hattatın imzası manasındadır.
